انتشارات تیسا

کتاب «مسئله آلتوسر» نوشته آرش حیدری و هدایت نصیری توسط انتشارات تیسا منتشر و روانه بازار نشر شد.

به گزارش خبرنگار مهر، کتاب «مسئله آلتوسر» نوشته آرش حیدری و هدایت نصیری که به همت انتشارات تیسا منتشر و روانه بازار نشر شد.

کتاب «مسئله متفکران کلیدی معاصر» عنوانی بود که انجمن مطالعات فرهنگی و ارتباطات با همکاری انجمن جامعه‌شناسی ایران در قالب نشست‌ها و سخنرانی‌ها به بررسی آن پرداخت و در نهایت با همکاری انتشارات تیسا به پدید آمدن کتاب‌هایی در مورد متفکران کلیدی معاصر انجامید.

این کتاب درصدد ارائه خوانشی تازه از آلتوسر نیست و به طور کامل هم ساختاری تالیفی ندارد، بلکه ترکیبی از تالیف / ترجمه است. با توجه به اهمیت آلتوسر برای فهم اندیشه‌های پساساختارگرایی و پسامدرن و جایگاه پراهمیتی که وی برای اندیشه‌های معاصر دارد، شرح مفاهیم اصلی اندیشه او برای جامعه فکری ایران ضروری است.

مروری بر آثاری که به فارسی در مورد آلتوسر به صورت مستقل نوشته شده‌اند کمی ناامید کننده است. رساله «ایدئولوژی و دم‌ودستگاه ایدئولوژیک دولت» و کتابی از لوک فرتر به فارسی موجودند که اولی از خود آلتوسر و دومی شرحی است بر اندیشه‌های وی که هر دو گوشه‌ای از اندیشه‌های این متفکر فرانسوی را به ما نشان داده‌اند. اهمیت آلتوسر برای اندیشه‌های پسامدرن و حتی مدرن و اندیشه‌های انتقادی در معنای عام آن قدری هست که بشود گفت آلتوسر برای اندیشه‌های اجتماعی و انسانی چیزی شبیه امر واقع لکانی است که متفکران پساآلتوسری می‌باید برای تعیین مرزهای اندیشه خود تکلیف خود را با آلتوسر روشن کنند؛ بنابراین ترجیح دادیم با رجوع به اصلی‌ترین آثار آلتوسر و تاثیرگذارترین مضامین او به معرفی و شرح این مضامین بپردازیم. مضامینی که بررسی شده‌اند عبارتند از:

مفهوم «پروبلماتیک» که با رجوع به کتاب خوانش سرمایه شرح داده شده است. برای شرح این مفهوم و نسبت علم با ایدئولوژی شرحی تفصیلی از مقابله فروید و لکان ارائه شده است. سپس تلاش شده به رجوع به مقاله «مارکسیسم و اومانیسم» مفهوم «گسست معرفت شناختی» و «مرکز زدایی از سوژه» در کار آلتوسر بررسی شود. در مرحله بعد با شرح مفهوم «علیت ساختاری و کلیت بیانی» بستری برای فهم مفهوم پراهمیت دیگر آلتوسر یعنی «تعیّن چندبعدی» فراهم شود که با رجوع به مقاله آلتوسر واکاوی شده است.

در بخش پایانی تلاش شده «تا ایدئولوژی و نسبتش با سوژه» که شناخته‌شده‌ترین بخش اندیشه آلتوسر است، با رجوع به مقاله ایدئولوژی و ساز و برگهای ایدئولوژیک دولت» بررسی شود.

در پایان دو پیوست به این اثر اضافه شده که تلاش دارد اندیشه آلتوسر را در نسبت با اندیشه روان‌کاوانه فروید فهم کند و بر دو مفهوم اصلی ایدئولوژی و سوژه و تعیین چندبعدی تاکید دارد که به صورت دو مقاله مستقل پیوست شده‌اند که مقاله دوم بخشی از همان دست‌نوشته‌های خوش‌اقبالی است که سوژگی خود را بازیافتند!
«بی‌خود نبود که فروید گاهی دریافت انتقادی کشف خود را با خیزش انقلاب کوپرنیک مقایسه می‌کرد. از زمان کوپرنیک به این سو می‌دانیم که زمین «مرکز» عالم نیست. از زمان مارکس به این سو نیز می‌دانیم که سوژه انسانی، ایگوی اقتصادی، سیاسی یا فلسفی، «مرکز» تاریخ نیست و حتی در تقابل با فلاسفه روشنگری و هگل، می‌دانیم که تاریخ هیچ «مرکزی» ندارد، بلکه ساختاری است که جز در دژشناخت ایدئولوژیک، «مرکز» ضروری ندارد. به همین منوال، فروید نیز کشف کرد که سوژه واقعی، یا همان فرد در ذات یگانه‌اش، شکل یک «ایگو» را ندارد، بر «ایگو»، «خود‌آگاه» یا بر «ذات» مرکزیت نیافته‌است ـ خواه مربوط به ذاتی در خود باشد، خواه ذات بدنی واقعی، یا ذات «رفتار» ـ بلکه سوژه انسانی مرکززدوده است و نیز ساختاری که آن را تأسیس کرده، هیچ «مرکزیتی» ندارد به‌جز در دژشناخت خیالی ایگو، یعنی در صورت‌بندی‌های ایدئولوژیکی که ایگو خود را باز‌می‌شناسد.

در این مقاله صرفا بر آن بودیم تا به بررسی مفهوم پراهمیت تعین چند بعدی و رابطه آن با سوژه تعین یافته در آرای فروید و آلتوسر بپردازیم. فروید در تفسیر رویاها، رویاه را «شاهراه» دست یازی به ساحت ناخودآگاه می داند. رویا عرصه بازیگری و شارلاتان گری ناخودآگاه است. «پس مانده های روز»، امیال سرکوب شده دوران کودکی با «شعبده بازی» دست نامرئی رویا- کار، به واسطه مکانیسم های درهم فشردگی و جابجایی، بسته به قوت مواد و مصالح روانی، متن فشرده تصویری یا همان رویای آشکار را بر می سازد؛ رویایی آشکار که صرفا به واسطه «تفسیر» و تداعی های بیشتر، اندیشه – رویای پنهان در آن، تاحدی پدیدار می شود. در این معنا رویا تعین یافته است.

آلتوسر نیز در تاملات خویش برآثار مارکس بر ان بود «علم» مارکسیسم را از تلقیات اومانیستی و همین طور ایدئولوژیک پاک کند. در این راستا با جبهه گیری های نظری به نقد آگاهی و تناقض از منظر دیالکتیک هگلی پرداخت و به این باور چالش برانگیز رسید؛ باوری که در انتهای عمرش در آن دچار شک شد- که مارکس از ۱۸۴۵ به این سو، به ویژه در سرمایه، از پروبلماتیک نظرورزانه هگل گسسته است و سرنخ مفاهیمی یکسر تازه را برای درک تاریخ و صورت بندی اجتماعی به دست داده است. او سوای تاثیر از میراث فکری مارکسیسم، تحت تاثیر تعیین چند بعدی فروید و «علیت درون ماندگار» اسپینوزا، به درک «ساختاری» پیچیده ای از تاریخ و صورت بندی اجتماعی رسید. «چهارچوبی که آلتوسر به دست داده است پیچیده ترین برداشت را از ساختار اجتماعی موجود در علوم اجتماعی به دست می دهد.

کتاب «مسئله آلتوسر» نوشته آرش حیدری و هدایت نصیری توسط انتشارات تیسا در ۱۶۰ صفحه و به شمارگان ۱۲۰۰نسخه به قیمت ۱۲هزار تومان منتشر و روانه بازار نشر شد.